Op zoek naar Proust met Frans Jacobs
Menigeen heeft gehoord van Marcel Prousts meesterwerk À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd). Maar wat is er nou zo mooi aan? We vroegen het aan Frans Jacobs, die in zijn nieuwste boek de schoonheid van Prousts oeuvre van alle kanten belicht.
Tekst & video: Gert Jan Roskammer
Frans Jacobs, emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek, steekt zijn liefde voor À la recherche niet onder stoelen of banken. Vroeg in zijn loopbaan las en waardeerde hij het, waarna hij het niet meer weg heeft kunnen leggen. Hij erkent dat het werk het publiek af kan schrikken met zijn complexiteit, ellenlange ‘geproustifieerde’ zinnen, en een complex web van associaties. Zodra het eerste angstzweet weggeveegd is, voegt de complexiteit van het werk enkel toe aan de kwaliteit; na ruim een eeuw zijn we bij lange na nog niet uitgepraat over Proust en zijn magnum opus. Volgens Jacobs is er een wereld aan verrijking te vinden in het mooie en vaak ook grappige taalgebruik in À la recherche. Jacobs noemt Proust niet een auteur voor enkele, maar vele eeuwen; het is dus hoog tijd dat we staken met wegleggen en uitstellen. Dat wegleggen en uitstellen is een van de aanleidingen dat Jacobs zijn boek Op zoek naar Proust schreef. Op zoek naar Proust is geschreven om À la recherche open te stellen voor een groot publiek. Jacobs doet dit anders dan Maarten van Buuren in zijn De essentie van Proust, dat in september 2018 bij de ISVW verscheen. Hij loopt niet de tekst van voor naar achter door maar zoekt naar samenhangen binnen de tekst. Dat doet hij door er een aantal thema’s uit te lichten en daaraan telkens een hoofdstuk te wijden.
Je moet Proust lezen
Zo is er een hoofdstuk over de vraag wie de verteller is die voortdurend aan het woord is, en hoe hij zich verhoudt tot de hoofdpersoon ervan en tot de historische Marcel Proust. Daarnaast zijn er hoofdstukken over de tijd, over Prousts wetten van de liefde, over muziek, over zijn humor en over emoties. Ook wordt duidelijk dat het Parijs van Proust niet zomaar identiek is aan het werkelijke Parijs. Dat vele passages thematisch voortbouwen op eerdere passages en er soms ook nieuwe wendingen aan geven, ontgaat je wanneer je À la recherche voor het eerst leest. Met zijn ruim drieduizend pagina’s is het vrijwel onmogelijk om in de eerste zitting alle kleine details te achterhalen en te begrijpen. De verwantschap van de passages is echter van belang voor het begrijpen van de tekst. Daarnaast worden bepaalde passages, zoals Prousts houding tegenover het lezen, duidelijker wanneer je ze begrijpt vanuit oudere teksten van Proust. ‘Het is echt een dienstbaar boek. Het is niet een boek dat je moet lezen in plaats van Proust. Je moet Proust lezen.’ Dit mantra van Jacobs wordt beaamd in Op zoek naar Proust. De hoofdtekst krijgt een zeer prominente plaats binnen het boek. Citaten zijn kort, maar nemen vloeiend een plaats in binnen het commentaar. Jacobs maakt aanvullingen, maar laat de tekst voor zichzelf spreken. Dit doet hij met behulp van een nieuwe eigen vertaling, naar eigen zeggen om praktische redenen. Naast dat hij zo geen moeilijkheden krijgt rondom auteursrechten, was er voor Jacobs ook een persoonlijke drijfveer: de uitdaging om Proust te vertalen. Daardoor ontwikkelde hij zijn begrip van de tekst nog verder en hij nodigt iedereen uit om dit zelf ook te ervaren.
Proust voor iedereen
Als je nog niet zo gevorderd bent in of de Franse taal of in Proust, dan kom je met Op zoek naar Proust alsnog aan je trekken. Het boek is heel geschikt voor iedereen die nu een kritisch gesprek aan wil gaan met het werk van Proust. Jacobs levert zijn commentaar in een geheel eigen stijl, zonder het onderwerp onnodig te compliceren. Op zoek naar Proust is daarmee naast vloeiende en fijne lectuur ook informatief en verrijkend. Daarnaast is het boek volgens Jacobs goed te combineren met De essentie van Proust van Maarten van Buuren.
Frans Jacobs, Op zoek naar Proust Leusden: ISVW Uitgevers, 2018.
Frans Jacobs zal op zondag 27 januari 2019 aanwezig zijn bij de ISVW om het thema De humor van Proust, als onderdeel van het Proust toujours! weekend, te presenteren. Dat weekend wordt georganiseerd op 26 en 27 januari 2019.
Klik hier voor meer informatie over het Proust toujours! weekend.
