Eén waarheid?

In een wereld die sneller beweegt dan wij allemaal bij kunnen houden, met constante verandering en nieuwe ideeën, zou je denken dat er niet zoiets bestaat als één waarheid. Toch hoor je tegelijkertijd ‘nee dit is dé waarheid’, of ‘wetenschap is de enige waarheid’, of ‘alles wat in de Bijbel staat is waar’. Iedereen spreekt over de ‘echte’ waarheid maar bestaat die echte waarheid wel?

Tekst: Joep Huisman

Vraag je aan een christen wat de echte waarheid is, verwijst hij of zij waarschijnlijk naar de Bijbel of naar God. De wereld zou ontstaan zijn in zeven dagen en Adam en Eva zijn de eerste mensen. Dat is de waarheid voor veel christenen. Maar de een leest de Bijbel anders dan de ander. De een zal bijvoorbeeld zeggen dat de verboden vrucht de wereld heeft verpest en de ander beweert dat de verboden vrucht kennis en vrijheid heeft bracht. Met zo veel verschillende meningen en opvattingen over de werkelijkheid, is het de vraag of je wel kan zeggen dat de een meer waar is dan de ander.

Allemaal andere percepties
Niet iedereen kijkt hetzelfde naar de wereld. De een let op kleine details, zoals de kleuren van bloemen, en de ander kan alleen letten op het geluid van de voorbijrijdende auto’s. Als iedereen de wereld op een andere manier ziet, is er dan wel één perceptie van de wereld? Dit kun je opvatten op twee manieren. Allereerst kun je zeggen dat iedereen op verschillende dingen let en de wereld dus verschillend waarneemt. Hierdoor kan de een iets missen, waar de ander juist op focust. Niemand kan het gehele plaatje van de wereld volledig zien. Ons hele leven (geboorte, opvoeding, vrienden) beïnvloedt onze perceptie van de wereld. Een gevangene uit Brazilië heeft een hele andere perceptie van de wereld dan een verwend kindje uit China. Ze focussen op verschillende dingen en hebben verschillende normen, waarden en kennis. En ook al zou je ze allebei op dezelfde plek in de wereld neerzetten op hetzelfde moment, nog steeds zouden ze het anders waarnemen. Dit brengt problemen bij het definiëren van één waarheid. Want hoe kan je uit zoveel percepties eentje kiezen die echt waar is?

Ten tweede ligt er ook nog een probleem bij de definities die wij gebruiken. Als voorbeeld pak ik de kleur blauw. Wat is blauw precies? Waarschijnlijk denk je nu na over de definitie van blauw, maar die is er eigenlijk niet. ‘De kleur op het spectrum tussen cyaan en violet’. Maar wat zegt dat over blauw? Helemaal niks, want wat is dan weer violet en cyaan? Zo kun je eeuwig doorgaan. We hebben allemaal een beeld van de kleur blauw, maar we zullen nooit weten of iedereen hetzelfde beeld heeft. Kleurenblinde mensen zien bijvoorbeeld alweer iets anders dan de rest. Maar wie zegt dat zij kleurenblind zijn? Misschien zien zij wel hoe de kleur echt is en zijn wij kleurenblind. Misschien is het zelfs zo dat iedereen op de hele wereld blauw op een andere manier ziet. Dat zou 7,73 miljard verschillende percepties van blauw betekenen. Welke is ‘het echte’ blauw en wie heeft het recht om te zeggen wat ‘het echte’ blauw is? Is waarheid een norm? Een gemiddelde? Een voorbeeld? Iets wat we maar gewoon moeten geloven?

Wat is wetenschap?
Als je aan een groep mensen op straat vraagt hoe de wereld is ontstaan, zullen acht van de tien mensen antwoorden met ‘de oerknal’. Andere antwoorden zien we doorgaans niet als de norm. De norm van de westerse samenleving is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Van jongs af aan hoor je over concepten als fotosynthese, elementen en evolutie. Deze begrippen worden behandeld op school bij verplichte vakken zoals biologie, natuurkunde en scheikunde. Tijdens die lessen wordt beweerd dat dit dé waarheid is. Maar hoe kan iemand beslissen dat dit een waarheid is die we moeten leren aan onze jeugd? Hoe komt het dat mensen het belachelijk vinden als kinderen op een islamitische school leren over Allah en de schepping van de wereld? Terwijl hier, net als in het biologieboek, gewoon wordt verteld over wat de schrijver ziet als de waarheid achter bijvoorbeeld het ontstaan van de aarde. Het gaat zelfs zo ver dat er in biologieboeken staat dat de Genesis uit de Bijbel onzin is. Maar wanneer heeft iemand het recht om te zeggen dat een waarheid onzin is? Heeft de school zelf dat recht? Het boek? De overheid? De wereldleiders? Is het niet de bedoeling dat jij zelf beslist over wat jouw waarheid is?

Heeft de waarheid eigenlijk wel nut? Boeit het iets of die bloem ‘blauw’ of ‘rood’ is? Groeit een bloem door foto synthese of komt dat door God? En voegt het iets toe om te weten wat het is? Een bloem groeit, dat kunnen we veronderstellen, maar maakt het uit of het komt door de zon of door God? De bloem groeit ook wanneer jij er een ‘verkeerde’ reden aan toeschrijft. Ondanks dat het dus eigenlijk niks uitmaakt, zoeken we toch constant naar een reden voor alles. Dit doen we al sinds het begin van de mensheid. Voor vuur, regen, licht en veel andere verschijnselen. Dit verklaren begon met religie: goden als representatie van die dingen. Maar telkens kwamen er weer nieuwe verklaringen. Die verschilden per land, cultuur, groep, of familie. De focus van religie verschoof langzaam naar wetenschap. Mensen als Einstein bedachten theorieën en formules om dingen uit te leggen die eerder uitgelegd werden door religie.

In het begin werden de eerste wetenschappers uitgelachen en werden hun ideeën onzin genoemd. Maar nu is het andersom. Wetenschappers lachen gelovigen uit en noemen hun ideeën onzin. Is dit hoe de wereld in elkaar zit? Een vicieuze cirkel van ideeën bedenken en uitgelachen worden en vervolgens, wanneer jouw idee de norm is, een ander nieuw idee uitlachen?

Het mysterie van de waarheid
7,73 miljard mensen hebben 7,73 verschillende eigen meningen. Maar is dat wel echt zo? Opvoeding, vrienden en school beïnvloeden je mening. Dus heeft iemand eigenlijk wel een volledig eigen waarheid? Of duwt je omgeving je toch naar een gemeenschappelijke waarheid? Zijn er dan wel 7,73 miljard waarheden of worden we meer door elkaar beïnvloed dan we denken?

Maar stel je voor dat iedereen echt een eigen niet beïnvloedbare waarheid heeft, waarom leren we dan toch over de wetenschap? Als iedereen het recht heeft op een eigen mening, dus een eigen waarheid, waarom is er dan toch één echte waarheid die we leren? Is het hele concept van één waarheid niet gewoon een manier om mensen in dezelfde richting te laten denken? En is dat wel ethisch? Dat lijkt wel een vorm van indoctrinatie. Moeten we iedereens mening niet gewoon met rust laten? En zo ja, is dat wel mogelijk?

Als je kijkt in het woordenboek is de waarheid: ‘een zin die overeenkomt met de werkelijkheid’. Maar wat is de werkelijkheid? En is er maar één werkelijkheid? En verschilt iemands werkelijkheid met die van een ander? Dit zijn vragen die ik al heb gesteld over waarheid. Dus is waarheid dan geen synoniem voor werkelijkheid? En zo ja, is de woordenboekdefinitie van waarheid dan een drogreden? En heeft waarheid dan geen definitie? Of zijn er verschillende percepties, en dus waarheden, over de definitie van waarheid – wat ironisch is.

Zoveel vragen bij het begrip waarheid. Brengt het begrip meer vragen dan antwoorden? Zullen we ooit weten of er één waarheid is? En zo ja, wat zou er dan gebeuren met de wereld? Zou iedereen elkaar eindelijk snappen en zou er echt wereldvrede kunnen zijn? Daar komen we waarschijnlijk nooit achter. Maar wie weet, misschien komen we ooit wel achter de waarheid van het mysterie van de waarheid!