Een coronadystopie

Tekst: Zoë Spaaij

De coronacrisis wordt met de dag grimmiger, en ook mijn huisgenoten lijken steeds meer en meer in de greep van de maatregelen te raken. De drang naar controle in onzekere tijden is groot en wat zich in de maatschappij afspeelt, speelt zich in het klein in mijn eigen huis af.

Ik woon met twaalf andere studenten in een studentenflat en hoewel wij geen last hebben van het ‘eenzaamheidsvirus’, ontstaat er wel iets anders: een extreme vorm van sociale controle. Wat eerst begon met een grapje, wanneer iemand kuchte werd grappend ‘corona’ geroepen, is inmiddels bloedserieus. Elke keer wanneer iemand van buiten komt, krijgt die de vraag: ‘Waar kom je vandaan?’ Wat vroeger een geïnteresseerde vraag was, is inmiddels veranderd in sociale controle. De angst om het virus te krijgen en vooral om het door te geven leidt tot de drang om controle te willen houden door zich nauwlettend aan de regels te houden.

Het wantrouwen
Deze drang naar sociale controle gebeurt op kleine schaal in mijn huis, waarbij vierentwintig ogen je nauwlettend volgen en je inmiddels bang bent om een zakdoek te pakken. Dit wantrouwen binnen de huiselijke kring breidt zich uit tot wantrouwen jegens je eigen lichaam. Voel ik iets, heb ik keelpijn, koorts? Niet alleen mijn huisgenoten houden elkaar en mij in de gaten en ik hen. Ik ben inmiddels begonnen mijzelf te wantrouwen in deze coronadystopie.

‘De samenleving verandert steeds meer in een studentenhuis, waarbij iedereen elkaar in de gaten houdt en disciplineert’

Op grote schaal zien we dat social media inmiddels het middel is om de burger te disciplineren. Natuurlijk is het goed dat mensen op hun gedrag worden aangesproken, zodat zij niet meer in drommen bij elkaar komen. Maar moeten wij niet oppassen dat het niet doorslaat? Dat wij elkaar constant gaan wantrouwen als potentiële ‘dragers’ en dat wij elkaar constant in de gaten houden?

De disciplinerende werking van corona en social media
Het virus en de sociale media houden burgers in hun greep. Wanneer burgers zich niet aan de nieuwe normen houden, zoals 1,5 meter afstand van elkaar bewaren of niet kuchen in het openbaar, wordt er direct een foto van gemaakt en op Instagram, Facebook of Twitter gedeeld. De mens wordt niet alleen gedisciplineerd door de politie of door de politiek, maar ook en misschien vooral door elkaar.

Sociale media werken in deze tijden als een panopticum. Burgers houden elkaar in de gaten en hierdoor gedragen zij zich volgens de gestelde normen. Dit heeft zijn positieve kanten: sociale media maakt ongehoorzaamheid meteen duidelijk en ongehoorzame burgers krijgen een publiekelijke terechtwijzing. Influencers zorgen effectief ervoor dat mensen zich houden aan de noodzakelijke maatregelen. Hopelijk gaat dit effect hebben voor de gezondheidscrisis.

Maar er zijn ook nadelen. Want waartoe leidt deze sociale controle? In wat voor een samenleving komen wij terecht na corona? Natuurlijk, de sociale media spelen al langer een rol in onze maatschappij, maar tijdens deze coronacrisis zien wij waartoe zij gebruikt kunnen worden. De sociale media zijn een panopticum geworden. Maar waar het panopticum dat Bentham ooit bepleitte nog een gebouw betrof, met erbuiten de vrije wereld, zijn sociale media overal. En verandert de samenleving steeds meer in een studentenhuis, waarbij iedereen elkaar in de gaten houdt en disciplineert.