DE OPRECHTE REBEL VAN DE NINETIES

0 Flares 0 Flares ×

Tekst & video: Mark Leegsma

In Roaring Nineties maakt Jannah Loontjens een reis van Scheveningen naar New York en van hippie-idealen naar paradoxale eenzaamheid. Het tracé is een filosofische analyse van het historische fenomeen dat jaren negentig heet, maar even goed het persoonlijke verslag van een filosofische verandering die tot wasdom komt. Ofwel: wat Jacques Derrida te maken heeft met de panty’s van een tiener.

We schrijven Scheveningen in het holst van de jaren tachtig. Moeder Loontjens knipt en scheurt voor haar tienerdochter Jannah panty’s van verschillende kleuren, zodat ze er als een echte punker uit kan zien. Ongetwijfeld zou het gros van de ouders in de jaren tachtig bij die gedachte alleen al een hartverzakking krijgen. Jannah’s moeder daarentegen is zelf een veelkleurige verschijning op de kruising van hippie en punk, artistiek en klassebewust. Als alternatieve moeder is zíj blij dat Jannah er niet meer als Olivia Newton-John uit Grease bij wil lopen. Blijkbaar gaat het haar, hoe ruimdenkend ook, te ver als haar dochter niet van echte ‘Oh oh Cherso’ ordi is te onderscheiden.

Dit is maar één van de vele, met liefde opgetekende belevenissen in Roaring Nineties waaruit Jannah Loontjens de filosofische thema’s put die haar na aan het hart liggen. Net als de panty’s van haar punkzelf zijn Loontjens’ filosofische vragen gelaagd. Zo roept de Scheveningse episode de vraag op wat dat betekent, iets echt te zijn. Allereerst is die vraag gelaagd in de zin dat ze een hele reeks nieuwe vragen inluidt. Bestaat er zoiets als echte punk of ordi? Gaat het niet eerder om codes met daaraan verbonden groepslidmaatschappen? Contrasten met daaraan verbonden uitsluitingen? Contexten die naar believen kunnen worden gekraakt en ‘geciteerd’?

Het duiden van eigen ervaringen aan de hand van filosofische vragen kan gemakkelijk afglijden naar een tegeltjeswijshedenpraktijk. Maar Loontjens voert haar vragen niet louter op als wijsgerige ondertitels. De knappe gelaagdheid van haar vertelkunst is dat haar ervaringen dit filosofische vragen zelf een spiegel voorhouden. Terwijl de jonge Jannah met haar Scheveningse vragen een vrij spel van identiteiten ontsluit, vindt moeder Loontjens juist dat er een grens is bereikt. Met dit contrapunt laat de auteur Loontjens het ruimdenkende vragen zichzelf hernemen als de vraag wat dat dan is, echte ruimdenkendheid.

ISVW-iFilosofie #17 - Jannah Loontjes - Roaring NinetiesCrème de la crème

Wordt deze vraag in de jaren tachtig alleen nog maar door haar moeder belichaamd, eenmaal in de jaren negentig aanbeland stelt Jannah hem nadrukkelijk aan de aartsvader van de identiteitsdeconstructie, de Franse filosoof Jacques Derrida. Aan de prestigieuze New School for Social Research te New York is ze een van de twaalf gelukkigen die tot zijn seminar worden toegelaten. Daarin gaat het om een ideaal ‘wij’ dat zo vrij is van particuliere identiteit dat het ook de nog onbekende Ander in kan sluiten. Dit mooie ideaal weerhoudt Jannah er niet van de exclusiviteit van de situatie aan de kaak te stellen. Hoe kan het intellectuele neusje van de zalm over een identiteitsloos ‘wij’ converseren terwijl iedereen die de fysieke ruimte van het klasje betreedt al twee maal zijn ID card heeft moeten laten zien?

Filosofie kan een leven veranderen op voorwaarde dat ze begint met de grond onder haar eigen voeten in al zijn tegenstrijdigheid te nemen voor wat hij is. In New York wordt die tegenstrijdigheid nog niet volledig blootgelegd; het is alsof Derrida’s aanwezigheid Jannah daartegen beschermt. De ware confrontatie wacht haar in Amsterdam. Tijdens haar studie filosofie werkt Jannah als serveerster in de crème de la crème van het Amsterdamse nachtleven, de Supperclub. Wanneer zij na een paar avonden op rij te hebben gewerkt in huilen uitbarst van vermoeidheid en desondanks doorgaat, laten haar collega’s haar zijn. Hun grenzeloze respect voor Jannah als Ander is tevens hun onmacht om haar nader te komen.

Filosofie zal je leven hebben veranderd
wanneer je ​
je haar hebt eigengemaakt

Met deze belevenis ontleedt de schrijfster Loontjens de ‘paradox van de jaren negentig’: waardering zonder betrokkenheid, een ‘wij’ van absoluut eenzamen. Derrida zelve zou het met haar analyse eens zijn geweest. In een tekst als Signature Event Context laat de maître penseur er immers geen twijfel over bestaan dat de Ander waartoe ieder zich verhoudt in de taal, àls talige uitingen in alle mogelijke gevallen te begrijpen willen zijn, niet deze of gene feitelijke ander kan zijn. Slechts een verhouding tot de dode Ander, vanuit het standpunt ván een dode, constitueert de mogelijke communicatie. De ideale gemeenschap in taal gaat niet zonder deze radicaalste vereenzaming. Maar Loontjens hoeft hier niet meer op Derrida’s autoriteit te leunen en onthult voor eigen rekening de tegenstrijdigheid van de nineties. Filosofie zal je leven hebben veranderd wanneer je je haar hebt eigengemaakt.

De Ander nader

Niets is zomaar wat het is. De ronkende jaren negentig zijn even goed de hippie-idealen van de jaren zeventig als de krakersbeweging van de jaren tachtig. Ook in de overtocht die de jonge Jannah met haar moeder maakt van Zweden naar Nederland schuilt meer dan één betekenis. Eerst lijkt de reis te gaan over dobberen tussen landen en identiteiten en nergens echt bij horen. Maar wanneer het veer, in een zware storm terecht gekomen, dreigt te vergaan, komen de passagiers nader tot elkaar. Als Loontjens daarmee íets laat zien, dan wel dat ook filosofie niet zomaar filosofisch is. Het filosofische is persoonlijk; en pas als het persoonlijk wordt, is het echt filosofisch.

Met Roaring Nineties, of hoe de filosofie mijn leven heeft veranderd levert Jannah Loontjens een subtiel én treffend portret af van onze naaste anderen in de tijd. Tegen de achtergrond van de ironische jaren negentig getuigt het van rebelse oprechtheid; en tegen die van het ronkende decennium brengt het stille bedachtzaamheid in stelling. Loontjens verstaat de kunst om het schijnbaar nabije van veraf te bekijken en tegelijk de Ander zo te naderen dat zij zichzelf erin herkent. Dat is een filosofische verandering meemaken.

Filosofiehuis Het zoekend hert te Antwerpen pakt uit met een heel weekend (12 en 13 maart) gewijd aan Roaring Nineties. Lees hier verder.

Jannah Loontjens, Roaring Nineties, of hoe de filosofie mijn leven heeft veranderd. Ambo|Anthos.

 

 

 

0 Flares Twitter 0 Facebook 0 Google+ 0 LinkedIn 0 0 Flares ×

4 reacties

  1. Voorpublicaties 'Roaring Nineties' - - 7 januari 2021, 13:23

    […] ‘Als Loontjens íets laat zien, dan wel dat ook filosofie niet zomaar filosofisch is. Het filosofische is persoonlijk; en pas als het persoonlijk wordt, is het echt filosofisch.’iFilosofie. […]

  2. Roaring Nineties Pers - - 7 januari 2021, 13:16

    […] ‘Als Loontjens íets laat zien, dan wel dat ook filosofie niet zomaar filosofisch is. Het filosofische is persoonlijk; en pas als het persoonlijk wordt, is het echt filosofisch.’iFilosofie […]

  3. Roaring Nineties - - 7 januari 2021, 12:53

    […] ‘Als Loontjens íets laat zien, dan wel dat ook filosofie niet zomaar filosofisch is. Het filosofische is persoonlijk; en pas als het persoonlijk wordt, is het echt filosofisch.’iFilosofie. […]

  4. Roaring Nineties is er! - 2 december 2020, 11:07

    […] hier het filmpje van iFilosofie over Roaring […]

Reageer